خلاصۀ مدیریتی
سهم سوخت‌های فسیلی در تأمین انرژی اولیه ترکیه ۸۳% و در کل مصرف انرژی آن ۷۳% است. ترکیه همچنین به شدت نیازمند واردات انرژی است. تقریباً تمام گاز طبیعی مصرفی و ۹۳% نفت مصرفی و ۵۸% زغال‌سنگ این کشور از طریق واردات تأمین می‌شود. این کشور در بخش تأمین انرژی مورد نیاز خود با دو چالش مواجه است: افت ارزش لیر و افزایش قیمت جهانی انرژی.
- افت ارزش لیر: از سال ۲۰۱۸ لیر ترکیه با کاهش ارزش روبرو است و بیشترین کاهش را نیز در چند ماه منتهی به ژانویه ۲۰۲۲ تجربه کرده و به حدود ۱۳ لیر به ازای هر دلار رسیده است. از سوی دیگر، نرخ انرژی در ترکیه بدون یارانه و به صورت شناور است و دولت نمی‌تواند پولی را به یارانه سوخت و انرژی اختصاص دهد. در دو سال ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ رشد قیمت گاز و برق این کشور در میان کشورهای اروپایی در رتبه اول بوده است. همزمانی رشد قیمت دلاری این محصولات در سطح دنیا (رشد ۴۲ درصدی نفت برنت در ۲۰۲۱) با کاهش ارزش لیر در ترکیه باعث شده در عمل محصولات نفتی در ترکیه بیش از ۱۴۰% رشد داشته باشند. در نتیجه همین بحران ارزی در ترکیه، شرکت بوتاش نمی‌تواند گاز وارداتی خود را به بهای خریداری‌شده به مردم ترکیه بفروشد و ممکن است امسال با ضرر ۴ تا ۵ میلیارد دلاری روبرو باشد. به همین دلیل و با کاهش رشد اقتصادی و کاهش مصرف انرژی، پیش‌بینی می‌شود میزان واردات گاز طبیعی ترکیه با کاهش همراه باشد.
- افزایش قیمت جهانی انرژی: قیمت جهانی گاز به دلیل بروز سرمای شدید در هفته‌های منتهی به آغاز سال ۲۰۲۲ میلادی ۸% رشد داشته است. در عین حال، قرارداد ترکیه با روسیه برای واردات ۸ میلیارد مترمکعب گاز در سال (حدود ۱۵% نیاز سالانه این کشور) طی ماه‌های آتی منقضی می‌شود و روسیه در حال چانه‌زنی برای افزایش نرخ گاز ارسالی خود به ترکیه است. همچنین روسیه در اوایل امسال ارسال گاز خود به شرکت‌های خصوصی ترکیه خریدار گاز روسیه که بدهی خود را نپرداخته بودند برای مدتی قطع کرد. قیمت گاز وارداتی از آذربایجان (از میدان شاه دنیز) نیز بالاترین قیمت گاز وارداتی از طریق خطوط لوله به ترکیه بوده است. بالا بودن قیمت گاز آذربایجان به دلیل مسیر ترانزیت طولانی است.
اقدامات ترکیه برای مقابله با چالش‌های تأمین انرژی خود به شرح زیر است:
- در کوتاه‌مدت و از ماه‌های آخر سال ۲۰۲۱، به دلیل افزایش مکرر قیمت‌ها در بازار اسپات گاز، ترکیه سعی در کاهش خرید گاز خود از این بازار و افزایش سهم قراردادهای بلندمدت با قیمت‌های پایین‌تر دارد. البته به دلیل محدودیت عرضه از طرف فروشندگان گاز از طریق خط لوله، امکان به صفر رساندن خرید گاز به صورت اسپات وجود ندارد.
- در میان‌مدت، ترکیه برای کاهش وابستگی خود به گاز روسیه در حال جستجو برای گاز ارزان‌تر، تأمین گاز از آمریکا و واردات LNG و برنامه‌ریزی برای افزایش تولید از میادین گاز داخلی در دریای سیاه است.
- در بلندمدت، ترکیه سیاست ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای را در دستور کار دارد. روسیه در حال ساخت سه نیروگاه هسته‌ای با مجموع ظرفیت ۳۶۰۰ مگاوات در این کشور است و عملیات ساخت واحد چهارم با ظرفیت ۱۲۰۰ مگاوات نیز به زودی شروع خواهد شد. تأمین مالی این نیروگاه‌ها از طریق روسیه بوده و ترکیه خرید برق از این نیروگاه‌ها را به صورت طولانی‌مدت تضمین نموده است. همچنین مذاکرات اولیه و تفاهم‌ها برای ساخت حدود ۱۰ هزار مگاوات دیگر در دو شهر سینوپ و اینه آدا[۱] نیز در جریان است.
- توسعه انرژی تجدیدپذیر نیز در اولویت‌های بلندمدت ترکیه است. این کشور با ۵۰ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری در رتبه ۱۲ در زمینه انرژی‌های تجدیدپذیر در سطح جهان قرار دارد. ظرفیت نیروگاه تجدیدپذیر این کشور در مجموع حدود ۵۱ گیگاوات است (۳/۳۱ گیگاوات آبی، حدود ۵/۹ گیگاوات بادی، ۶/۱ گیگاوات زمین گرمایی و ۷ گیگاوات خورشیدی) و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر در تولید برق ترکیه در سال ۲۰۲۰، ۱۲% بوده است.
بر این اساس با توجه به شرایط بحرانی لیر و قیمت بالای انرژی در ترکیه این فرصت وجود دارد که ایران در ازای رفع نیازهای حیاتی ترکیه، امتیازاتی را از این کشور مطالبه کند که ترکیه در شرایط عادی حاضر به ارائه آن‌ها نبوده است. در نتیجه پیشنهاد می‌شود بسته اقدامات زیر در دستور پیگیری ایران قرار گیرد.
- ایران می‌تواند به دلیل برخورداری از شبکه مناسب گاز و مسیر نزدیک‌تر (البته در صورت امکانِ تأمین گاز) جایگاه مناسبی در فروش گاز به ترکیه داشته باشد و تسهیلاتی برای خرید از ایران به طرف ترک بدهد. از جمله این تسهیلات می‌توان به تنفس در پرداخت بهای گاز اشاره کرد.
- به دلیل بالا رفتن قیمت گاز تمایل برای مصرف سوخت‌های جایگزین مانند گازوئیل به خصوص در مورد گرمایش ساختمان‌ها بالاتر خواهد رفت و تولیدکنندگان ایرانی فراورده‌های نفتی با مقداری تخفیف می‌توانند بازار مناسبی برای خود فراهم کنند.
- ایران با برخورداری از امکان تأمین گاز و فرآورده‌های نفتی با شرایط تسهیل شده در شرایط بحرانی ترکیه، می‌تواند امتیازاتی مانند موارد زیر را از طرف ترک مطالبه کند:
- تسهیل در انتقال پول و کالا در شرایط تحریمی از طریق ترکیه
- اخذ مجوز ایجاد شرکت‌های توزیع گاز با مدیریت ایرانی در خاک ترکیه
- دریافت سهام پالایشگاه‌های نفت و صادرات و پالایش نفت خام ایران در ترکیه به جای بهای گاز صادراتی
- دریافت سهام نیروگاه‌های برق ترکیه و فروش گاز ایران به آن‌ها
[۱] Igneada
