خلاصه مدیریتی
در چندین سال اخیر با توجه به اهمیت روزافزون تأمین و مصرف انرژی، بسیاری از دولت‌ها توجه به سزایی به مسئله انرژی نموده‌اند. از جمله مهم‌ترین تلاش‌ها، ایجاد بازارهای انرژی و خصوصی‌سازی بخش‌های مختلف آن بوده است. در سالیان گذشته صنعت برق عموما به صورت عمودی و یکپارچه توسط دولت‌ها اداره می‌شد که دلیل این امر پیچدگی‌های بسیار و همچنین هزینه فراوان این صنعت می‌باشد. به مرور زمان وجود انحصار در صنعت برق موجب ناکارآمدی‌هایی گشته و مشکلات زیادی چون افزایش قیمت برق و کمبود ظرفیت را به همراه داشته است. از این رو بسیاری از کشورها چون انگستان، آمریکا، روسیه، آلمان و غیره سعی بر خارج نمودن ساختار بازار برق خود از یک ساختار انحصاری داشته‌اند. خروج از ساختار انحصاری و ایجاد بازار برق رقابتی توانسته است مزایای بسیاری چون افزایش بازدهی و کاهش قیمت برق را برای کشورها به همراه داشته باشد.
در داخل کشور نیز تلاش‌های بسیاری در راستای ایجاد بازار برق انجام گرفته است. از جمله مهم‌ترین این اقدامات می‌توان به ایجاد یک شرکت مادر تخصصی (توانیر)، شرکت مدیریت شبکه و هیئت تنظیم بازار برق اشاره نمود. با وجود تلاش‌های صورت گرفته، کماکان ساختار صنعت برق کشور به شکل کاملا رقابتی در نیامده و مسیر بسیاری برای آزادسازی در پیش دارد. از این رو لازم است با شناخت و الگوبرداری از سیر تحول بازار برق و ساختار آن در کشورهای مختلف مشکلات و موانع پیشرو را حل نمود.
در این پژوهش با تمرکز بر سیر تحول و ساختار بازار برق در کشور روسیه، تلاش شده است مسیر تجدید ساختار و مدل بازار برق در این کشور شناسایی شود. این کشور پس از فروپاشی شوروی سابق و در راستای آزادسازی و خصوصی‌سازی بازار، اقدامات گسترده‌ای را اتخاذ نموده است. از جمله مهم‌ترین آن می‌توان به ایجاد یک شرکت مادر تخصصی (شرکت یونیفاید انرژی سیستم) در دوران گذار و انحلال آن در پایان دوره اشاره نمود. این تجدید ساختار باعث شده است نهادهای مستقلی چون تنظیم‌گر، بهره‌بردار بازار، بهره‌بردار سیستم، مالک شبکه انتقال، شرکت‌های عرضه انرژی و غیره ایجاد شود. همچنین در حال حاضر در بخش تولید و عرضه برق سهم عمده فعالیت‌ها در اختیار بخش خصوصی است.
از دیگر نکات مهم در صنعت برق کشور روسیه، اتخاذ رویکردهای متفاوت در ایجاد بازار برق در مناطق مختلف می‌باشد. این تفاوت در ایجاد بازار برق عموما به مسائل مختلفی چون تراکم جمعیتی، محدودیت‌های انتقال، نوع نیروگاه‌های منطقه و شرایط خاص فرهنگی، سیاسی و اجتماعی آن مربوط می‌شود.
با توجه به بررسی‌های انجام گرفته در مورد صنعت برق کشور روسیه و مطالعات تطبیقی آن در داخل کشور، برای ایجاد بازار برق و مهیا نمودن فضایی مناسب برای رقابت در آن، انجام اقدامات زیر در کشور ضروری است:
ایجاد یک نهاد تنظیم‌گر مستقل از منافع بازار در جهت تدوین مقررات و نظارت بر بازار
تفکیک شرکت توانیر و جداسازی بخش‌هایی چون توزیع و تولید از آن
جداسازی نهاد بهره‌بردار سیستم و اپراتور بازار برای جلوگیری از انحرافات
عدم تفکیک بخش انتقال و بهره‌برداری سیستم از توانیر به دلیل مسائل امنیت شبکه
رفتار متفاوت در ایجاد بازار برق با مناطق مختلف با توجه به تراکم جمعیتی، محدودیت‌های انتقال، هزینه حاشیه‌ای تولید و شرایط خاص فرهنگی، سیاسی و اجتماعی
در پایان نیز می‌توان دلایل متعددی برای الگوبرداری از کشور روسیه برای تجدیدساختار صنعت برق متذکر نمود:
روابط دیپلماتیک مناسب کشور ایران و روسیه می‌تواند دسترسی به اطلاعات و مطالعات تطبیقی را آسان نماید.
کشور روسیه از لحاظ ساختار سیاسی (نفوذ دولت در بخش‌ها) بسیار شبیه به ایران است.
کشور روسیه توانسته است شرکت مادر تخصصی خود را پس از دوران‌گذار با موفقیت تجزیه نماید که این امر می‌تواند الگوی مناسبی برای تجزیه شرکت توانیر باشد.
البته ساختار صنعت برق در کشور روسیه کماکان دارای نقاط ضعف متعددی است. از جمله مهم‌ترین آن می‌توان به نفوذ زیاد دولت در بخش‌ها، وجود انحصار در بخش‌های مختلفی چون صادرات و مالکیت سیستم‌های انتقال و توزیع اشاره نمود. از این رو بازار برق این کشور را نمی‌توان به تنهایی یک الگوی کاملا ایده‌آل در نظر گرفت.
