خلاصه مدیریتی
صندوقهای بازنشستگی و صندوقهای تأمین اجتماعی، از ارکان مؤثر در پالایشگاه‌های کشور هستند. صندوقهای مذکور در بعضی از پالایشگاه‌ها به صورت مستقیم و در بعضی دیگر، از طریق شرکت‌های تابعه‌ی خود، سهام‌دار هستند. این صندوق‌ها در بعضی از پالایشگاه‌ها مانند تبریز و شیراز، سهام عمده (بالای ۵۰ درصد)، در بعضی دیگر مانند بندرعباس، یکی از سهام‌‌های اصلی و در بعضی دیگر، سهام کمی را به خود اختصاص داده‌اند. لذا در مجموع، یکی از عوامل مؤثر در تصمیم گیری‌های شرکت‌های پالایشی، منطق فکری حاکم بر این صندوق‌ها است. با نگاهی به الگوی مصرف انرژی پالایشگاه‌ها، این نکته به دست می‌آید که پالایشگاه‌های کشور، ۲ تا ۳ برابر حد استاندارد دنیا، انرژی مصرف می‌کنند. از طرفی بنابر گزارش‌های کارشناسی موجود، می‌توان در پالایشگاه‌های کشور با سرمایه گذاری اندک، ظرفیت‌های بهره‌وری انرژی را آزاد کرد و از مصرف غیر بهینه‌ی انرژی کشور در پالایشگاه‌ها جلوگیری کرد. اما این اتفاق تاکنون رخ نداده است. در این میان، جایگاه صندوقهای بازنشستگی و تأمین اجتماعی در تصمیم گیری در صنعت پالایش و عدم اجرای پروژه‌های بهینه سازی در این صنعت، از ۲ لحاظ قابل بررسی است:
- عدم تمایل به سرمایه گذاری در حوزه‌ی بهینه‌سازی پالایشگاه‌ها به دلیل تأمین شدن سود بسیار زیاد هلدینگ‌های مذکور از دیگر صنایع حوزه‌ی نفت و گاز (مانند پتروشیمی) و یا حوزه‌هایی به غیر از نفت و گاز که ریسک کم‌تر و بازدهی به مراتب بالاتری نسبت به پالایش دارند. در نتیجه صندوقهای مذکور، خطرات بالقوه‌ی سرمایه‌گذاری در صنعت پالایش و به‌خصوص بهره‌وری در این صنعت را تاب نیاورده و به دلیل داشتن نگاه بنگاه‌‌داری، سرمایه‌گذاری در زمینه‌ی بهره‌وری را در دستور کار خود قرار نخواهند داد.
- حتی با فرض جذاب شدن صنعت پالایش و کاهش ریسکهای آن، به دلیل پایین بودن هزینه‌ی انرژی در این صنعت و در نتیجه پایین بودن سهم هزینه انرژی در سبد هزینه‌های عملیاتی، مالکان صنایع و به‌خصوص صندوقهای بازنشستگی و تأمین اجتماعی اولویتی برای سرمایه‌گذاری در حوزه‌ی بهینه‌سازی مصرف انرژی قائل نیستند.
باتوجه به مطالب ذکر شده، برای آزادسازی پتانسیل‌های بهره‌وری انرژی در پالایشگاه‌ها، پیشنهادهای زیر ارائه می‌شود:
- بهبود اقتصاد بهره‌وری انرژی: پیشنهاد می شود دولت، به مهمترین رکن بهره‌وری انرژی یعنی هزینه انرژی بپردازد و سیاست‌های قیمتی سوخت مصرفی در صنایع با مصرف غیر بهینه‌ی انرژی (مانند اکثر پالایشگاه‌های کشور) را تغییر دهد.
- افزایش جذابیت اقتصادی بهینه سازی: پیشنهاد می‌شود اقداماتی انگیزشی برای افزایش جذابیت فعالیتهای بهینه‌سازی انرژی در پالایشگاه‌ها انجام شود. این اقدامات می‌توانند شامل موارد زیر باشند: تخصیص معافیتهای مالیاتی، تخفیف در قیمت خوراک ورودی و یا تعدیل الزامات محیط زیستی، منوط به انجام پروژه‌های بهینه‌سازی در پالایشگاه
- افزایش جذابیت کسب و کار پالایش: مجوزها یا معافیتهای صادراتی می‌تواند در جذاب شدن صنایع تولیدی داخلی از جمله پالایشگاه‌ها و در نتیجه ترغیب سهام‌داران این صنایع موثر باشد. تنها در صورت جذاب بودن اصل فعالیت در صنعت پالایش است که ارتقای عملکرد در آن برای سهامدارانی مثل صندوقهای بازنشستگی اهمیت و ارزش می‌یابد.
- کاهش جذابیت مسیرهای غیرمولد یا موازی: با توجه به ماهیت اقتصادی صندوقهای بازنشستگی و توجه آنها به سودآوری سرمایه‌ها، دولت می‌تواند با اتخاذ سیاستهایی مانند مالیات بر عایدی سرمایه، مسیرهای موازی تولید را پرهزینه‌تر کند تا سرمایه‌گذاران کوچک و بزرگ (مانند صندوقهای بازنشستگی) به سرمایه‌گذاری در بخشهای تولیدی و زیرساختی کشور ترغیب شوند.
