خلاصه مدیریتی
ایجاد بازار برق یکپارچه اتحادیه اروپا به تدریج و از اوایل دهه ۹۰ میلادی آغاز شد. طی این فرآیند ابتدا زیرساخت‌های لازم برای تشکیل بازار برق در هر یک از کشورهای عضو اتحادیه نظیر تفکیک مالکیت بخش‌های مختلف از جمله تولید، انتقال، توزیع و عرضه و اعطای حق ورود به هر شخص حقیقی یا حقوقی به این بخش‌ها فراهم شدند. در گام‌های بعدی و به‌منظور تکمیل بازار برق یکپارچه، اقداماتی نظیر افزایش اتصال کشورهای اروپایی به یکدیگر به‌منظور افزایش امنیت عرضه انرژی، آزادسازی فروش برق به‌صورتی‌که هر مصرف‌کننده حق انتخاب عرضه‌کننده خود را داشته باشند، ایجاد تنظیم‌گرهای ملی برای تنظیم‌گری بازار داخلی، ایجاد نهادهای هماهنگ‌کننده بین کشورهای عضو، ارائه راهکارهایی کارآمد برای مدیریت تراکم و افزایش ظرفیت مبادلات بین کشورها و افزایش استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر به دلیل ملاحظات زیست‌محیطی انجام شد. از موارد قابل ذکر در مورد بازار برق اتحادیه اروپا، تصویب تمامی قوانین پیرامون آن در بستر نهادهای تصمیم‌گیر اتحادیه شامل کمیسیون، پارلمان و شورای اتحادیه اروپا است که موجب وجاهت قانونی و الزام‌آوری این تصمیمات برای کشورهای عضو می‌شود.
به‌طورکلی با بررسی جامع بازار برق یکپارچه منطقه‌ای در اتحادیه اروپا، ویژگی‌ها، شرایط تشکیل، اهداف و مزایای یک بازار برق منطقه‌ای ایده‌آل به‌طور خلاصه مطابق با جدول ۱ به شرح ذیل بیان می‌شود.
جدول ۱: خلاصه مهم‌ترین مشخصات بازار برق منطقه‌ای ایده‌آل
| ویژگی‌های اصلی بازار برق منطقه‌ای | تجمیع عرضه و تقاضای انرژی الکتریکی چندین ناحیه مجاور
تسویه مجموع عرضه و تقاضای تجمیع‌شده تحت یک مکانیزم واحد توسط مدیریت بازار منطقه‌ای حذف موانع موجود در مسیر تجارت بین‌المللی برق |
| شرایط تشکیل بازار برق منطقه‌ای | ظرفیت کافی برای انتقال توان بین کشورهای منطقه
عدم وجود ناهماهنگی بین بازارهای محلی وجود چارچوب قانونی و اجرایی مناسب جهت توسعه بازار منطقه‌ای هماهنگی و همکاری نهادهای ملی از قبیل بهره‌برداران، قانون‌گذاران و تنظیم‌گران محلی |
| اهداف و مزایای تشکیل بازار برق منطقه‌ای | توسعه و مشارکت دسته جمعی کشورها در جهت افزایش رشد اقتصادی و کاهش میزان سرمایه‌گذاری غیرضروری در بخش برق
افزایش قابلیت اطمینان سیستم قدرت به‌هم‌پیوسته افزایش کارآیی بازارهای برق داخلی |
ایجاد بازار برق منطقه‌ای در زیر مجموعه کشورهای عضو اکو با پیگیری ایران در برنامه‌های آتی سازمان اکو قرار گرفته‌است ولی تاکنون پیشرفت قابل ملاحظه‌ای جز برگزاری جلساتی بین نمایندگان ایران و ترکیه مشاهده نشده است. در میان کشورهای عضو سازمان، ایران، ترکیه و قزاقستان در زمینه ایجاد بازار برق نسبت به سایر کشورها پیشتاز بوده و دارای ساختار تقریباً کاملی از بازار داخلی برق هستند. ایران با توجه به مزایای ویژه‌ای از جمله موقعیت جغرافیایی مناسب نسبت به سایر کشورها، منابع فراوان انرژی موجود و داشتن بورس انرژی داخلی، می‌تواند به عنوان مرکز مبادلات در بازار برق منطقه‌ای فعالیت نماید.
اولین اقدامات لازم برای ایجاد بازار برق منطقه‌ای، ایجاد کمیته‌های منطقه‌ای است که به منظور رفع موانع تجارت و ترویج هماهنگی میان کارگزاران بازارهای انرژی منطقه‌ای ایجاد می‌شوند. در ابتدا با الگوگیری از بازار برق اتحادیه اروپا، تشکیل کمیته بهره‌برداران و تنظیم‌گران بازار ضروری به نظر می‌رسد. اعضای این کمیته شامل نمایندگان بهره‌برداران شبکه و سیستم انتقال کشورهای عضو به عنوان متخصصین مسائل فنی بازار و نمایندگان نهادهای تنظیم‌گر کشورهای عضو (در صورت عدم وجود نهاد تنظیم‌گر، نماینده وزارت انرژی یا نیرو) به عنوان متخصصین تنظیم‌گری هستند. مهم‌ترین اهداف این کمیته، ایجاد زیرساخت‌های اولیه لازم برای ایجاد بازار برق منطقه‌ای شامل وجود اپراتور شبکه و سیستم انتقال مستقل در هر کشور، وجود تنظیم‌گر مستقل در هر کشور، حصول اطمینان از دسترسی غیرتبعیض‌آمیز شرکت‌کنندگان در بازار برق به شبکه، ارائه پیشنهادات کارآمد برای کشورهایی که نسبت به سایرین از شرایط مطلوبی برخوردار نیستند، ارزیابی شرایط حقوقی، فنی و مالی انتقال برق با احتساب مسائل اجتماعی و اقتصادی، برنامه‌ریزی شبکه‌های انتقال و بهبود زیرساخت‌ها و تعریف پروژه‌های با منافع مشترک و اولویت‌های اجرایی در منطقه است. لازم به ذکر است به جهت ایجاد هماهنگی بیشتر در ابتدای اقدام به تشکیل بازار برق منطقه‌ای، مسائل فنی بازار و همچنین مسائل تنظیم‌گری و ایجاد رقابت توسط یک کمیته واحد بررسی شده و اقدامات لازم جهت توسعه بازار در زمینه‌های فوق انجام می‌شود. اما پس از ایجاد زیرساخت‌های اولیه تشکیل بازار منطقه‌ای و زمانی که یک نهاد تنظیم‌گر کاملاً مستقل از منافع بازار در اغلب کشورهای عضو بوجود آید، کمیته تنظیم‌گران بایستی از کمیته بهره‌بردارن جدا شده و به‌صورت مستقل عمل نماید.
تکامل بازار برق منطقه‌ای علاوه بر کمیته‌های اجرایی فوق نیازمند داشتن یک وجهه قانونی نیز است؛ چراکه کمیته‌های منطقه‌ای فاقد قدرت قانون‌گذاری لازم بوده و مستقیماً توانایی نظارت و اجرای پیشنهادات را نخواهند داشت. همچنین در بعضی موارد، اقدامات در سطوح ملی باید در تمامی منطقه هماهنگ شوند. بنابراین وجود شورایی متشکل از شخصیت‌های قانونی و سیاسی جهت حمایت‌های سیاسی و تدوین دستورالعمل‌های مورد نیاز برای بازار برق منطقه‌ای، ضروری است. اعضای این شورا نمایندگان وزیر امور خارجه کشورها، نمایندگان وزرای اقتصادی و انرژی (یا نیرو) کشورها و نماینده پارلمانی نهاد ریاست جمهوری یا نخست‌وزیری هستند.این شورا بااستفاده از پیمان اکو و ظرفیت سازمان اکو، در بدنه این سازمان ایجاد می‌شود و همچنین به علت قدرت اجرایی و سیاسی خود بایستی از ابتدای مراحل ایجاد بازار برق منطقه‌ای و همزمان با کمیته بهره‌برداران و تنظیم‌گران تشکیل شود.
