سازمان همکاری شانگهای یک سازمان منطقهای (اوراسیایی) بینالدولی است که برای همکاریهای چندجانبه در زمینههای امنیتی، اقتصادی و سیاسی تشکیل شده است. در حال حاضر، این سازمان شامل چین، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، پاکستان، روسیه، تاجیکستان و ازبکستان است. این کشورها در مجموع ۲۰ درصد ذخایر نفتی و ۵۰ درصد ذخایر گاز جهان را در اختیار دارند.
همانند سایر سازمانهای بینالمللی، اهداف و اصول و ارکان (ساختار) سازمان در سند مؤسس آن مشخص شده است. هدف اصلی سازمان توسعۀ روابط و تقویت همکاریهای چندجانبه در حوزههای مختلف ازجمله انرژی است. ارکان اصلی سازمان نیز عبارتند از شورای روسای حکومتها، شورای روسای دولت (نخست وزیران)، شورای وزرای امور خارجه، نشست روسای وزارتخانهها و/یا آژانسها، شورای هماهنگ کنندگان ملی، ساختار ضد تروریستی منطقهای، و دبیرخانه. البته شورای رؤسای حکومتها ممکن است تصمیم به ایجاد سایر نهادهایی که برای فعالیت سازمان لازم است بگیرد و در این خصوص محدودیتی وجود ندارد.
انرژی یکی از اهداف اصلی سازمان همکاری شانگهای است. این سازمان قصد دارد با توسعۀ همکاریهای عملی در حوزۀ انرژی، از زیرساختها و منابع موجود بهرهبرداری کند، هماهنگی در خطمشیهای عرضه و تقاضا ایجاد کند، امنیت خطوط انتقال را تضمین کند و با تحولات جدید در عرصۀ اقتصاد جهانی سازگار شود. بدینمنظور، اقداماتی در سازمان انجام شده است که برای نمونه میتوان به ایجاد باشگاه انرژی شانگهای به عنوان یک ایدۀ اولیه که توسط رئیس جمهور روسیه، ولادیمیر پوتین، در سال ۲۰۰۶ مطرح شد، اشاره کرد که قرار است بستری برای بحث و تبادل نظر دربارۀ مسائل مختلف انرژی باشد و نقش مهمی در تضمین امنیت انرژی کشورهای عضو ایفا نماید.
از آنجاییکه باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای از کشورهای صادرکننده و وارد کنندۀ انرژی، به خصوص نفت و گاز، تشکیل خواهد شد، این ترکیب وجه تمایز آن با اوپک (سازمان کشورهای صادرکنندۀ نفت) میباشد. درحالیکه در اوپک هدف مشترکی (کنترل بازار نفت با در نظر گرفتن منافع کشورهای صادرکننده) از سوی اعضا دنبال میشود اما بدیهی است که باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای به دنبال برقراری تعادل بین منافع هر دو طرف (صادرکننده و واردکننده) و یا حتی دولتهایی خاص خواهد بود و این موضوع، به علاوۀ اهداف متفاوت و متعارض احتمالی باشگاه با اوپک، از اصلیترین چالشهای پیش روی جمهوری اسلامی ایران برای پیوستن به این باشگاه است. اما اگر تمرکز باشگاه انرژی به جای نفت و گاز بر روی انرژیهای تجدیدپذیر و تأکید بر همکاری و مشارکت دولتها در این حوزه باشد، قطعاً فرصت ارزشمندی برای دولتهای عضو ازجمله جمهوری اسلامی ایران برای همکاری و تبادل دانش و امکانات فراهم میشود.
به هر حال، عضویت ایران در سازمان همکاری شانگهای میتواند فرصتی مهم برای بخش انرژی و اقتصاد ایران باشد. ایران میتواند با بهرهگیری از بازارهای جدید و توسعۀ همکاریهای اقتصادی با کشورهای عضو، منافع منطقهای خود را بهبود ببخشد. البته، موانعی که تا امروز بر سر راه توسعۀ اقتصادی ایران قرار داشتهاند، مانند تحریمهای یکجانبۀ ایالات متحدۀ آمریکا، همچنان برای بهرهبرداری اقتصادی ایران از عضویتش در شانگهای هم مشکلساز خواهند بود.
